Semiotiek 

Semiotiek: houdt zich bezig met tekens en de betekenissen die hiermee samenhangen. Semiotiek kan betrekking hebben op symbolen maar ook op combinaties van tekens. 

Een teken is iets dat waarneembaar is en het vertegenwoordigt iets wat niet aanwezig is: een object waarnaar verwezen wordt.

Vaak geeft de plaats, de omgeving of context van het teken aanwijzingen in welke richting we de betekenis van het teken moeten zoeken.

Tekens krijgen hun belangrijkste betekenis door de combinaties met andere tekens. En door hun al dan niet expliciete relaties met tegengestelde tekens. Het concept “rijk” geeft alleen betekenis doordat we het begrip “arm” kennen.

Behalve dat een teken waarneembaar is en in de plaats van iets anders staat, is het iets dat aanzet tot interpretatie. Het teken verwijst niet alleen naar het object, het doet er ook een uitspraak over. Deze uitspraak noemen we interpretatie.

Hoe kan een teken verwijzen? Om daar een antwoord op te geven onderscheidt Peirce 3 typen relaties tussen een teken en dat waar het teken naar verwijst: een iconische, een indexicale en een symbolische relatie.

Iconische tekens

een teken is iconisch als het gelijkenis vertoont met iets anders. Bij uitstek iconisch zijn standbeelden, foto’s en film: wat je ziet, lijkt heel erg op wat er is afgebeeld. Pictogrammen worden doorgaans ook begrepen door hun iconische betekenis. Pictogrammen zijn bijvoorbeeld vaak geabstraheerde en vereenvoudigde afbeeldingen van het object.

Indexicale tekens

We noemen een teken indexicaal als het een belangrijke verwantschap vertoont met het object zonder erop te lijken. Rook duidt op vuur, vossensporen op de aanwezigheid van vossen, vingerafdrukken leiden tot de dader.

Symbolische tekens

Een nog losser verband tussen object en teken vind je wanneer de relatie is gebaseerd op afspraken, regels of gewoontes. Het teken staat symbool voor het object. Daarvoor moet je wel kennis hebben van de culturele codes in de samenleving. (bijv. kruis->kerk)

Betekenislagen: de theorie van Barthes een tweede onderscheid uit de semiotiek dat door veel communicatiespecialisten wordt gebruikt, is dat van gelaagde betekenis. Volgens Barthes krijgen tekens in principe altijd op twee niveaus betekenis: op denotatief en connotatief niveau. De analysemethode van Barthes wordt vooral gebruikt in onderzoek naar interpretatie van beelden binnen een bepaalde sociale groep of cultuur.

Denotatie

Herkennen wat er wordt afgebeeld. Je kunt in denotatie twee lagen aanbrengen. Primaire denotatie: afbeelding van een schelp (je ziet de vorm, rangschikking, grootte, onderlinge afstanden, proporties, materiaal, kleur). Secundaire denotatie: oliegigant (objectieve betekenis waarvoor je wat meer kennis nodig hebt) -> over denotatie zal niet veel discussie zijn.

Connotatie

Connotatie vertoont meer variatie, het gaat om een gevoelswaarde.
- Connotatie op cultureel niveau (op grond van gedeelde waarden)
- Connotatie op individueel niveau (op grond van persoonlijke waarden)

Peirce beschrijft de wijze waarop het teken verwijst naar het object (eenrichtingsverkeer). Van het object naar het teken naar de betekenis. Het proces van Barthes is wederkerig: het publiek kan de tekens een andere betekenis geven dan de maker van het beeld bedoelde.